junkies

Kun je je voorstellen dat er een tijd is geweest dat het woord niet in de Van Dale voorkwam? Net zoals gebruiksvoorwerpen die vandaag de dag een vanzelfsprekend onderdeel zijn van ons leven, terwijl onze ouders en grootouders het zonder hebben gedaan.

In de boekenkast van mijn moeder – groot liefhebster van detectives – vind ik een boek van A.C. Baantjer met in de hoofdrol de vermaarde inspecteur De Cock. Het boek is uitgebracht in 1978. De Cock krijgt op z’n Amsterdamse politiebureau te maken met ‘junkies’. Er staat een sterretje achter het woord met onderaan de pagina de vertaling: ‘verslaafden aan drugs’. Dat Engelse woord was in die tijd blijkbaar nog zo onbekend dat het toegelicht diende te worden. Dat kun je je nu toch niet meer voorstellen? Ergens is het de Nederlandse taal binnengeslopen en gemeengoed geworden.

op een dag
Woorden, gewoonten, apparaten en andere spullen. Ze zijn of worden bedacht, uitgevonden of ontdekt en stappen ons leven binnen. Sommige moeiteloos, andere met de nodige weerstand en op een dag horen ze erbij. Maar er is dus een tijd geweest zónder de dingen die we vandaag de dag voor lief nemen: tv, telefoon, computer, wasmachine, afwasmachine.

zwart wit
Begin jaren 60 kregen mijn ouders een televisietoestel, weet mijn moeder zich te herinneren. Zwart wit. “Het beeld werd, naarmate de tv ouder werd, steeds groener.” In het begin hadden ze alleen Nederland 1 en 2. Met op de zondagavond ‘Woord voor woord’, een kinderprogramma over verhalen uit de bijbel gepresenteerd door Aart Staartjes, dat ik me nog vaag herinner. De tv van toen had ook nog een testbeeld dat ’s avonds laat verscheen wanneer de programmering klaar was voor de dag.

telefooncel
Na het behalen van de middelbare school in 1975 verhuisde ik naar Groningen. Jarenlang had ik geen telefoon. Wekelijks liep ik naar een telefooncel in de buurt om mijn ouders te bellen. Voor het bellen had je munten nodig: dubbeltjes, kwartjes, guldens. In de telefooncel hingen of lagen telefoonboeken. Af en toe had iemand er een pagina uitgescheurd…

Nostalgische draaischijf

luxe
Een aansluiting voor een vaste telefoonlijn was in die jaren alleen beschikbaar via de KPN. Kosten: 210 gulden. Een astronomisch bedrag voor een student. Pas toen een vriendin en ik een flatje kregen toegewezen, konden we een aansluiting bekostigen. Eerst hadden we een telefoon met een draaischijf en later eentje met druktoetsen. Wat was het een luxe om vanuit een behaaglijke huiskamer te kunnen bellen. En gebeld te worden. In de rij voor de telefooncel wachten tot de bellers vóór je klaar waren, was verleden tijd.

wassen
In mijn jonge jaren had mijn moeder nog een wastobbe. Hij stond in de schuur. Ze vulde hem met emmers warm water. Zeep toevoegen, de vuile was erin. Deze tobbe was al voorzien van een elektrisch aangedreven ‘mixer’ in het midden op de bodem, die was en water in beweging zette. Op de rand zat een wringer waar de was na afloop doorheen ging. Ik herinner me nog het spannende gevoel van het draaien van de slinger. De kledingstukken die je er druipend aan de ene kant inschoof en die er als ‘plankjes’ aan de andere kant uitkwamen. Het was een secuur werkje want je wilde je vingers er niet tussen krijgen.

instructrice
Nadat mijn jongste broer was geboren, het vierde en laatste kind in het gezin, kreeg mijn moeder een wasmachine met een aparte centrifuge. Van de winkel waar de wasmachine gekocht was, kwam speciaal een instructrice thuis om tekst en uitleg te geven. Een elektrische wasmachine met dito centrifuge: wat een luxe moet dat zijn geweest voor mijn moeder!

kennismaking
Computers: desktop, laptop, tablet. Er zijn waarschijnlijk weinig huishoudens meer die zònder doen. Mijn eerste kennismaking met computers was op de universiteit. Bij het vak statistiek hoorde een opdracht ‘ponskaarten’ maken. Ik vond het toen al ingewikkeld en zou echt niet meer kunnen uitleggen hoe dat in z’n werk ging. Ik heb alleen nog een vage herinnering aan een zaal waar een hele grote kast stond die de computer omlijstte.
In mijn tienerjaren heb ik typen geleerd op een ouderwetse typemachine. Om de toetsen in beweging te krijgen, was een aardig pittige aanslag vereist. Ik heb dit nooit helemaal verleerd. Mijn man laat het me weten wanneer ik de toetsen van mijn laptop ervan langs geef…

tijdsbesparing
Al schrijvend realiseer ik me dat ik in mijn leven de introductie van verschillende nieuwe gebruiksvoorwerpen heb meegemaakt. Waaronder de computer en de mobiele telefoon, die ik mij met meer of minder moeite eigen heb gemaakt. Apparaten waarbij ik me nu moeilijk kan voorstellen dat ik ooit zónder hen door het leven ben gegaan.
Als ik bedenk wat mijn ouders en hun ouders hebben ‘ontbeerd’. Wat waren ze een tijd kwijt met het handmatig doen van huishoudtaken, het schrijven van brieven. Wij besparen – zou je denken – toch heel wat tijd met de aanwezigheid van de wasmachine, de mogelijkheid van e-mailen, het gemak van de mobiele telefoon…

andere kant
Echter, de tijdsbesparing die een wasmachine oplevert, blijkt minder groot dan gedacht. Sinds de jaren ’50 zijn de eisen die we aan ‘properheid’ stellen langzaam gestegen. En zo ook de ‘wasfrequentie’: we wassen meer en vaker. Kleding die in het pre-wasmachine-tijdperk langer werd gedragen, omdat men er nog geen soep van kon koken, gooien we tegenwoordig sneller in de wasmand.
Het gemak en de tijdsbesparing van de computer ervaar ik duidelijk. Het is fijn om iemand een email te kunnen sturen. Het is zeker fijn om een bericht aan een ‘groep’ te mailen, als dat aan de orde is. Maar het beantwoorden van e-mails die ik ontvang kost me veel tijd. Zeker vanuit een ongeschreven regel dat we snel antwoord behoren te geven en ook zelf snel antwoord wensen terug te krijgen.

fantastisch
De mogelijkheden die het internet ons biedt, zijn fantastisch: oneindige informatievergaring, het doen van aankopen, ontspanning in de vorm van amusement, je levenspartner vinden et cetera. Het bestaan ervan verwondert me nog steeds. Tegelijkertijd slurpt het rondwaren op het web gemakkelijk uren van de dag. Af en toe schrik ik op van het turen naar het scherm: is het nu alweer zó laat!

Blij met de mogelijkheden van de smartphone.

teugels
En de mobiele telefoon? M’n eerste was een inklapbare versie met bel- en sms mogelijkheid. Na tien jaar bleek de telefoon niet langer de datum aan de juiste weekdag te koppelen. Met spijt in mijn hart heb ik er afstand van gedaan en ben ik overgegaan tot de aanschaf van een smartphone. Waar ik overigens meer plezier aan beleef dan ik ooit verwachtte. Vooral met de app(lication)s ben ik blij: voor financiële zaken, ov dienstregeling, weersvoorspelling, meditatie, en de communicatie mogelijkheden. En juist onder de laatste schuilt een adder. Precies het fenomeen dat A.C. Baantjer ruim veertig jaar geleden in zijn boek nog een vertaling meegaf. Hoezeer de computer en smartphone onze huidige leefstijl ondersteunen, we worden of zijn junkies als we de teugels niet zelf in handen houden.

Een vraag? Bel of mail: 06 47 44 26 80 of info@deontluikenderoos.nl.

Inspiratie van de ontluikende roos ontvangen? Abonneer je gratis op: ‘la vie en rose’,
10 keer per jaar een email vol opruimwetenswaardigheden!